Wstęp
Obecne wydanie XIV niniejszej Książki nastąpiło po wyczerpaniu poprzedniego wydania (XIII). Nowe wydanie zawiera wniesione poprawki w tych fragmentach książki, które uległy dezaktualizacji.
Dotyczy to nowelizacji i ogłoszenia jednolitych tekstów przepisów podstawowych dla ochrony przeciwpożarowej zawartych w:
• ustawie o ochronie przeciwpożarowej,
• ustawie o Państwowej Straży Pożarnej,
• rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
• rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
• oraz innych przepisach
Nowością w Skrypcie jest zamieszczenie w nowym rozdziale (XVI), nowowprowadzonych przepisów bezpieczeństwa pożarowego i wybuchowego dotyczących obiektów rolniczych uregulowanych Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 13 stycznia 2023 r.w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 2023,poz. 297)
Przygotowując materiał autorzy poszczególnych rozdziałów mieli pełną świadomość, że ma on pełnić funkcję uzupełniającą do nauczania a jednocześnie być pomocnym w bieżącym posługiwaniu się wiedzą pożarniczą i przydatnym przy rozwiązywaniu problemów w zakładzie pracy.
Opracowanie stanowi kompendium wiedzy w zakresie:
• organizacji ochrony przeciwpożarowej,
• zagrożenia pożarowego wynikającego z działalności gospodarczej,
• zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów i ich terenów,
• procesu spalania i gaszenia pożarów,
• zasad prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczej i współpracy z PSP,
• kontrolowania przestrzegania przepisów ochrony przeciwpożarowej,
• prowadzenia szkoleń w tematyce ochrony przeciwpożarowej i ustalania przyczyn i okoliczności powstania pożaru.
Całość została ujęta w piętnastu rozdziałach z bogatą bibliografią a szata graficzna wzbogacona o najistotniejsze tabele i ilustracje.
Należy pamiętać, że książka opracowana została w oparciu o aktualnie obowiązujące przepisy, stąd autorzy proponują korzystającym z publikacji permamentne śledzenie zmian wprowadzanych w przepisach oraz zapoznawanie się z wydawnictwami i prasą fachową.
Wydanie czternaste niniejszej książki zostało opracowane w oparciu o aktualne przepisy na dzień 31.10.2024 r.
Niezwykle istotnym jest uczestnictwo w kursach i seminariach zawodowych, gdzie istnieją możliwości weryfikacji posiadanej wiedzy, interpretacji przepisów przez ekspertów oraz wymiany poglądów i sposobów praktycznej realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
Jesteśmy przekonani, że niniejszy skrypt jest cennym przewodnikiem w bieżącym wykonywaniu zadań przez inspektora ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy z uwagi na szereg praktycznych informacji.
UWAGA:
Do książki, doskonałe uzupełnienie stanowi interaktywny zestaw przepisów zamieszczony na stronie internetowej wydawcy: www.ochrona-przeciwpozarowa.pl
Zamieszczone tam do pobrania przepisy są bieżąco aktualizowane w miarę ich zmian lub pojawiania się nowych.
Spis treści
Wstęp / 9
Rozdział I
Zasady organizacji ochrony przeciwpożarowej / 11
System prawny ochrony przeciwpożarowej w Polsce / 11
Pojęcie ochrony przeciwpożarowej / 11
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w Polsce / 12
Podstawowe akty prawne regulujące sprawy ochrony przeciwpożarowej / 15
Przepisy wykonawcze do ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej / 17
Wybrane przepisy wykonawcze do ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej / 18
Wybór innych aktów prawnych związanych z ochroną przeciwpożarową / 19
Wyciąg z Kodeksu wykroczeń / 19
Wyciąg z Kodeksu karnego / 21
System przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej obiektów budowlanych i terenów / 21
Wybór innych przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej obiektów budowlanych / 22
Organizacja ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy / 22
Obowiązki właściciela zarządcy lub użytkownika budynku obiektu lub terenu
w zakresie ochrony przeciwpożarowej / 22
Jednostki ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy / 23
Rozdział II
Kompetencje inspektora ochrony przeciwpożarowej / 27
Zadania i obowiązki inspektora ochrony przeciwpożarowej / 27
Wymagania kwalifikacyjne inspektora ochrony przeciwpożarowej / 27
Zakres obowiązków inspektora ochrony przeciwpożarowej / 27
Prowadzenie dokumentacji dotyczącej ochrony przeciwpożarowej w zakładzie / 29
Rodzaje dokumentacji występującej w zakładzie pracy / 29
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego / 29
Przykładowy schemat instrukcji bezpieczeństwa pożarowego / 32
Raporty o bezpieczeństwie, plany ratownicze / 35
Charakterystyki pożarowe substancji niebezpiecznych / 35
Instrukcje technologiczno-ruchowe / 36
Inne dokumenty / 37
Rozdział III
Podstawowe pojęcia dotyczące spalania i pożarów / 38
Proces spalania / 38
Pojęcia podstawowe / 38
Zjawiska związane z procesem palenia / 45
Rozwój i rodzaje pożarów / 46
Rozwój pożarów ciał stałych / 47
Rozwój pożarów cieczy palnych i gazów / 47
Spalanie gazów / 48
Spalanie pyłów / 50
Rozwój pożaru / 52
Rodzaje pożarów 54
Przyczyny powstawania pożarów / 56
Przyczyny rozprzestrzeniania się pożarów / 57
Rozdział IV
Przeciwpożarowe wymagania budowlane i drogi pożarowe / 59
Podstawowe wiadomości o budynkach / 63
Klasyfikacja budynków / 63
Kategorie zagrożenia ludzi / 65
Klasyfikacja budynków ze względu na wysokość / 65
Odporność pożarowa budynków / 68
Strefy pożarowe / 71
Elementy wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego / 75
Wymagania dotyczące odległości między budynkami. Usytuowanie budynków z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe / 77
Przewody spalinowe, dymowe i wentylacyjne / 81
Wymagania ewakuacyjne / 84
Przejście ewakuacyjne / 85
Wyjścia ewakuacyjne / 86
Drogi ewakuacyjne / 88
Dźwigi dla potrzeb ratowniczych / 90
Dojścia ewakuacyjne / 90
Drabiny ewakuacyjne / 92
Oświetlenie awaryjne, znaki bezpieczeństwa / 94
Wymagania dla oświetlenia awaryjnego / 94
Zasady oznakowania dróg ewakuacyjnych / 96
Wysokość umieszczenia oświetlenia i oznakowania / 97
Lokalizacja znak6w ewakuacyjnych na drodze ewakuacyjnej / 97
Drogi pożarowe / 101
Drogi leśne /
Rozdział V
Przeciwpożarowe zaopatrzenie w wodę / 106
Rodzaje obiektów wymagających zapewnienia zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru / 106
Sposoby określania wymaganej ilości wody do celów przeciwpożarowych / 106
Jednostki osadnicze / 106
Budynki użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego / 108
Budynki produkcyjne i magazynowe / 108
Gęstość obciążenia ogniowego / 109
Zasady uwzględniania materiałów palnych przy obliczaniu gęstości obciążenia ogniowego / 110
Zaopatrzenie wodne dla innych obiektów i urządzeń technologicznych / 110
Wymagania przeciwpożarowe dla sieci wodociągowych / 113
Zasilanie sieci wodociągowych / 113
Średnice przewodów wodociągowych / 114
Hydranty zewnętrzne / 114
Pompownie przeciwpożarowe116/
Zaopatrzenie w wodę do celów przeciwpożarowych w lasach / 117
Rozdział VI
Zabezpieczenie przeciwpożarowe instalacji użytkowych oraz instalacji i urządzeń technologicznych / 119
Rodzaje instalacji użytkowych i technologicznych. Zagrożenia pożarowe i wybuchowe / 119
Instalacje elektryczne / 1/ 19
Instalacje gazowe / 121
Instalacje ogrzewcze i kominowe / 126
Instalacje odgromowe i uziemiające / 131
Instalacje wentylacyjne / 134
Ocena zagrożenia pożarem i wybuchem urządzeń technologicznych, pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych / 137
Przeciwpożarowe wymagania dla instalacji i urządzeń w obiektach zagrożonych wybuchem / 138
Badania okresowe instalacji i urządzeń / 138
Zabezpieczenia przejść instalacyjnych przez elementy oddzieleń przeciwpożarowych / 143
Przepusty instalacji niepalnych / 143
Przepusty instalacji palnych / 144
Przeciwpożarowe wymagania dla maszyn i urządzeń w strefach zagrożonych wybuchem / 144
Strefy zagrożenia wybuchem a kategorie urządzeń / 146
Wymagania dla urządzeń elektrycznych stosowanych w strefach zagrożonych wybuchem / 147
Dobór urządzeń elektrycznych / 150
Zasady doboru instalacji wentylacyjnej w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem / 152
Techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego instalacji i urządzeń / 153
Zabezpieczenia instalacji gazowych / 153
Urządzenia sygnalizacyjno-odcinające 154
Klapy przeciwpożarowe w przewodach instalacji technologicznych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych / 155
Stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające dla instalacji i urządzeń technologicznych / 156
Drzwi i bramy przeciwpożarowe / 156
Rozdział VII
Środki gaśnicze, gaśnice, koce gaśnicze / 159
Podział środków gaśniczych i ich działanie / 159
Woda / 159
Piana gaśnicza / 161
Gazy gaśnicze / 165
Proszki gaśnicze / 167
Halony, zamienniki halonów / 172
Zakres stosowania środków gaśniczych / 174
Bezpieczeństwo / 175
Gaśnice, koce gaśnicze / 177
Gaśnice / 177
Zasady rozmieszczania gaśnic / 178
Rodzaje gaśnic / 179
Przykłady gaśnic stosowanych w ochronie przeciwpożarowej / 181
Gaśnica proszkowa GP-6x ABC / 181
Gaśnica płynowa GW-6x ABF / 182
Gaśnica śniegowa GS-5X B / 183
Gaśnica proszkowa GP-2x ABC / 184
Gaśnica proszkowa GP-4x ABC / 185
Gaśnica proszkowa GP-6z ABC / 186
Gaśnica proszkowa GP-12x ABC / 187
Gaśnica proszkowa przewoźna GP-25x ABC / 188
Gaśnica proszkowa przewoźna - nazwa stosowana: agregat proszkowy AP-25z ABC / 189
Gaśnica proszkowa przewoźna - nazwa stosowana: agregat proszkowy AP-50x ABC / 190
UGS-30 / 191
Urządzenie gaśnicze śniegowe - nazwa stosowana: agregat śniegowy AS-60n / 192
Gaśnica płynowa GW-2x ABF / 193
Urządzenie gaśnicze UGSE-2x / 194
Gaśnica płynowa GW-9x ABF / 195
Gaśnica mgłowa (wodna) GWM-6x A 196
Urządzenie gaszące metale UGM-6x D / 197
Urządzenie gaszące metale UGM-12x D / 198
Zasady działania, obsługa gaśnic / 199
Gaśnica wodna (płynowa) lub pianowa / 199
Gaśnica proszkowa / 199
Gaśnica śniegowa / 199
Koc gaśniczy / 199
Terminy i zakres przeglądów technicznych i czynności konserwacyjnych gaśnic i kocy gaśniczych / 200
Rozdział VIII
Urządzenia przeciwpożarowe / 203
Instalacje wodociągowe przeciwpożarowe / 203
Hydranty i zawory hydrantowe / 203
Zasilanie instalacji wodociągowej przeciwpożarowej / 207
Jednoczesność poboru wody / 207
Budynki wysokie i wysokościowe / 208
Prowadzenie przewodów zasilających / 208
Pompownie przeciwpożarowe / 209
Terminy i zakres przeglądów technicznych i czynności konserwacyjnych / 210
Systemy sygnalizacji pożarowej / 211
Zasady wyposażania obiektów w systemy sygnalizacji pożarowej / 211
Zadania systemów sygnalizacji pożarowej / 213
Alarmowanie pożarowe / 217
Odbiór, eksploatacja, zakres przeglądów technicznych i czynności konserwacyjnych systemów sygnalizacji pożarowej / 219
Alarmy fałszywe / 223
Urządzenia gaśnicze / 223
Rodzaje urządzeń gaśniczych / 223
Zasady wyposażania obiektów w Urządzenia gaśnicze / 224
Zasady działania urządzeń tryskaczowych i zraszaczowych, urządzeń gaśniczych pianowych, proszkowych i gazowych / 225
Inne stałe urządzenia gaśnicze / 238
Dźwiękowe systemy ostrzegawcze / 238
Zasady wyposażania obiektów w dźwiękowe systemy ostrzegawcze / 238
Zadania dźwiękowych systemów ostrzegawczych / 239
Dokumentacja dźwiękowych systemów ostrzegawczych / 241
Konserwacja dźwiękowych systemów ostrzegawczych / 241
Instrukcja dotycząca konserwacji dźwiękowych systemów ostrzegawczych / 241
Urządzenia oddymiające / 242
Systemy grawitacyjnego oddymiania i usuwania ciepła / 242
Klapy dymowe / 242
Instalacje wentylacji oddymiającej / 244
Systemy oddymiania / 245
Rozdział IX
Prace niebezpieczne pod względem pożarowym / 250
Zasady prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym / 250
Pojęcie prac niebezpiecznych pożarowo / 250
Kwalifikacje / 251
Zabezpieczenie prac pożarowo niebezpiecznych / 252
Rozdział X
Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym / 254
Podstawy prawne zapobiegania poważnym awariom przemysłowym / 254
Definicje i zasady ogólne / 255
Ochrona środowiska w zagospodarowaniu przestrzennym i przy realizacji inwestycji / 257
Poważne awarie / 259
Zasady zaliczenia zakładów o większym (ZoZR) i o dużym ryzyku (ZoDR) i zgłoszenie zakładu / 263
Obowiązki organów administracji publicznej oraz prowadzącego ZoZR i ZoDR wystąpienia poważnej awarii przemysłowej / 269
Dokumenty dotyczące zapobiegania poważnym awariom przemysłowym / 273
Kontrola zakładów stwarzających zagrożenie poważną awarią / 275
Odpowiedzialność karna / 276
Odpowiedzialność administracyjna / 277
Rozdział XI
Zasady organizacji i prowadzenie działań ratowniczo-gaśniczych / 282
Sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej i innego miejscowego zagrożenia / 282
Rodzaje zagrożeń na terenie zakładu, ich prawdopodobieństwo wystąpienia, częstotliwość, rozmiar, skutki / 282
Postępowanie na wypadek pożaru, przed i po przybyciu straży pożarnej / 283
Zasady alarmowania jednostek ratowniczych / 284
Numer 112 / 287
Działania ratowniczo-gaśnicze podjęte przez pracowników zakładu w przypadku pożaru lub wystąpienia innego miejscowego zagrożenia / 287
Uprawnienia Kierującego Działaniami Ratowniczymi (KDR) uwarunkowane wystąpieniem stanu wyższej konieczności / 289
Elementy stanu wyższej konieczności / 290
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG) / 292
Podstawowe zasady prowadzenia działań ratowniczych / 298
Działania gaśnicze / 298
Sposoby dostarczania wody do pożaru / 301
Parametry taktyczno-techniczne samochodów pożarniczych / 302
Podawanie środków gaśniczych / 304
Formy działania taktycznego / 304
Właściwości substancji niebezpiecznych istotne podczas działań ratowniczych / 306
Transport materiałów niebezpiecznych / 307
Zasady działań ratownictwa chemicznego / 308
Ewakuacja ludzi, zwierząt i mienia / 309
Taktyka działań ratowniczych. Wykorzystanie uwarunkowań budowlanych i terenowych do właściwego prowadzenia akcji gaśniczej / 315
Podział obiektu na strefy pożarowe / 315
Dozór pogorzeliska / 315
Wzór postanowienia o przekazaniu miejsca objętego działaniem ratowniczym / 317
Rozdział XII
Prowadzenie kontroli spełniania wymagań ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy / 318
Prowadzenie kontroli wewnętrznych / 318
Prowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych przez PSP / 321
Rozdział XIII
Metodyka prowadzenia szkoleń / 326
Elementy procesu dydaktycznego / 326
Definicje / 326
Cechy procesu kształcenia / 326
Elementy procesu nauczania / 327
Wykorzystanie pomocy dydaktycznych w procesie kształcenia / 330
Środki dydaktyczne / 330
Funkcje środków dydaktycznych i ich rola w nauczaniu / 330
Przygotowanie merytoryczne do zajęć / 331
Planowanie pracy dydaktycznej / 331
Merytoryczno-metodyczne przygotowanie prowadzącego szkolenie / 331
Realizacja szkolenia w zakładzie pracy / 333
Przygotowanie szkolenia / 333
Formy i metody doskonalenia zawodowego / 336
Rola doskonalenia zawodowego / 336
Formy i metody doskonalenia zawodowego / 336
Rozdział XIV
Ustalanie przyczyn i okoliczności powstania pożarów / 337
Ustalenie okoliczności powstania pożaru / 337
Klasyfikacja pożarów / 337
Podział miejscowych zagrożeń / 338
Podział alarmów fałszywych / 339
Charakterystyka przyczyn pożarów / 339
Metodyka badań po pożarowych oraz metod badawczych / 340
Laboratoryjne metody badania przyczyny pożaru / 343
Charakterystyka śladów powstałych po pożarze / 343
Wybrane sposoby lokalizowania ognisk pożaru / 343
Ekspertyza pożarowo-techniczna / 345
Rola świadków w postępowaniu procesowym / 346
Dokumentacja po pożarowa / 346
Rozdział XV
Bezpieczeństwo pożarowe w gospodarowaniu odpadami / 348
Strefy pożarowe / 348
Magazynowanie opon / 350
Ściany przeciwpożarowe i separacyjne / 350
Wysokość składowania / 350
Odległości strefy pożarowej z odpadami stałymi od budynków / 351
Magazynowanie palnych odpadów ciekłych / 352
Oddzielenia przeciwpożarowe / 352
Opakowania ciekłych odpadów palnych / 353
Usytuowanie składowisk ciekłych odpadów palnych / 353
Wielkość składowisk / 354
Wymagania dla rozlewisk / 354
Techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego / 355
Podręczny sprzęt gaśniczy / 356
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego / 357
Zaopatrzenie wodne / 357
Drogi pożarowe / 358
Rozdział XVI
Bezpieczeństwo pożarowe i zabezpieczenie przed wybuchem budowli rolniczych / 359
Wykaz tabel / 361
Wykaz ilustracji / 362
Bibliografia / 363
Informacje o bezpieczeństwie produktu Informacje o producencie