Ochrona i konserwacja historycznej architektury modernistycznej Gdyni

Ochrona i konserwacja historycznej architektury modernistycznej Gdyni

rok wydania: 2021, wydanie drugie
ISBN: 978-83-7348-838-0
ilość stron: 350

Opis

Architektura modernistyczna w Polsce stała się w ostatnich latach przedmiotem szerokiego zainteresowania specjalistów zajmujących się historią architektury i konserwacją zabytków. Zmienia się także stopniowo społeczne nastawienie do tej części dziedzictwa kulturowego i rośnie grono miłośników architektury XX w. W coraz szerszym zakresie, choć nadal nie bez przeszkód, najlepsze dzieła architektury modernistycznej obejmowane są ochroną prawną. Po okresie degradacji i deformujących przekształceń liczne budynki modernistyczne zaczynają być doceniane i poddawane działaniom, które zapewniają ich zachowanie i przywracają zatarte walory. Bardzo wiele dowodów tej przemiany obserwujemy także na terenie Gdyni. Wśród wielu miast Polski Gdynia zajmuje miejsce szczególne. Powstanie portu i miasta było efektem intensywnego i relatywnie krótkiego procesu, wynikającego z uwarunkowań międzywojennych. Port i miasto są symbolami dokonań odrodzonej Polski porozbiorowej i całego dwudziestolecia międzywojennego.

W Gdyni brak wielowiekowej zabudowy oznacza z jednej strony brak wielu problemów, z jakimi borykają się inne miasta historyczne, związanych np. ze starą i zdegradowaną zabudową, z drugiej jednak strony przekłada się na specyficzne walory kulturowe, które nie dla wszystkich są oczywiste, a w dużym stopniu są dopiero stopniowo odkrywane. Tu, jak mało gdzie, międzywojenna historia splata się ze współczesnością, także dzięki mieszkańcom, którzy od początków są silnie związani z miastem. To społeczność Gdyni – mieszkańcy, właściciele domów, budowniczowie i architekci – przeniosła tradycję przez zawirowania historii – okres II wojny światowej oraz czasy PRL – przekazując ją kolejnym pokoleniom oraz nowym mieszkańcom. Ta kontynuacja i ciągłość to nieoceniony potencjał miasta.

Początki architektury modernistycznej w Gdyni przypadły na koniec lat 20. XX w. W latach 30. nastąpił rozkwit tej architektury, trwający aż do wybuchu II wojny światowej, która przyniosła architektoniczny zastój, a w końcowej fazie destrukcję zabudowy. Po wojnie nastąpił nowy etap w dziejach architektury modernistycznej, którego koniec trudno jest jednoznacznie określić. Przez kilka lat bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej widoczne były próby powrotu do rozwiązań sprzed okupacji: nowe budynki projektowali przedwojenni architekci, działalność prowadzili przedwojenni inwestorzy i prywatne firmy budowlane. Ten silny związek zaczął zanikać z końcem lat 40. XX w. wobec utrwalania się nowych uwarunkowań politycznych oraz pojawienia się architektury socrealistycznej, zrywającej z tradycją modernistyczną.

Powrót założeń i form modernistycznych w architekturze nastąpił w pewnym stopniu w drugiej połowie lat 50. XX w., przejawiając się głównie cechami funkcjonalno-estetycznymi, jednak już w nowej sytuacji politycznej i gospodarczej. Architektura modernistyczna odrodziła się i trwała przez kolejne lata, a koniec tego okresu nie jest łatwy do ustalenia. Z bardzo wielu rozwiązań, które stanowiły zdobycz architektury modernistycznej, korzystamy do dzisiaj.

W książce skoncentrowano się na architekturze okresu międzywojennego oraz pierwszych lat po wojnie. Architektura okresu międzywojennego została już dobrze zbadana i opracowana, a upływ czasu pozwala mieć do niej dystans niezbędny do dokonania podsumowania. Ponadto architektura lat międzywojennych pozostaje nadal głównym celem działań konserwatorskich. Sięgnięto także do przykładów z architektury powojennej, aby ukazać relacje pomiędzy architekturą modernistyczną z lat międzywojennych i powojennych. Istnieje całkiem liczna grupa budynków, które należą i do jednego, i do drugiego okresu. Szczególny nacisk położono na zespół zabudowy dzielnicy centralnej, czyli śródmieście Gdyni, które zostało ukształtowane w okresie międzywojennym i którego znaczna część podlega ochronie jako zabytkowy układ urbanistyczny, a od 2015 r. jest jednym z Pomników Historii, ustanowionych przez Prezydenta RP. Tu znajduje się największe skupisko budynków modernistycznych w mieście.

Spis treści

WSTĘP / 5

1. CHARAKTERYSTYKA HISTORYCZNEJ ARCHITEKTURY MODERNISTYCZNEJ GDYNI / 7
1.1. Architektura modernistyczna Gdyni w okresie międzywojennym / 7
1.1.1. Początki architektury modernistycznej w Gdyni / 7
1.1.2. Wielki plac budowy / 16
1.2. Skutki II wojny światowej w architekturze modernistycznej Gdyni / 24
1.2.1. Przerwane dzieło / 24
1.2.2. Gdynia niedokończona / 25
1.2.3. Zabudowa w czasie II wojny światowej / 26
1.2.4. Zniszczenia wojenne 28
1.3. Historyczna architektura modernistyczna Gdyni w pierwszych latach po II wojnie światowej / 31
1.3.1. Odbudowa po II wojnie światowej / 31
1.3.2. Dokańczanie przedwojennych inwestycji / 34
1.3.3. Przekształcenia międzywojennych budynków modernistycznych / 40
1.3.4. Historyczna architektura modernistyczna po II wojnie światowej / 46
1.3.5. Budynki modernistyczne pierwszych lat powojennych nawiązujące do architektury przedwojennej / 51

2. OCHRONA HISTORYCZNEJ ARCHITEKTURY MODERNISTYCZNEJ GDYNI / 58
2.1. Ochrona prawna historycznej architektury modernistycznej Gdyni / 61
2.1.1. Architektura modernistyczna Gdyni w rejestrze zabytków / 62
2.1.2. Ochrona dziedzictwa w planowaniu przestrzennym / 69
2.1.3. Ochrona układu urbanistycznego śródmieścia Gdyni / 73
2.2. Uwagi o zachowaniu wartości niematerialnych / 78
2.3. Wybrane kwestie finansowania konserwacji zabytków Gdyni / 80
2.4. Ochrona długofalowa przez popularyzację i partycypację społeczną / 82

3. HISTORYCZNA ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA W PRZESTRZENI WSPÓŁCZESNEGO MIASTA / 91
3.1. Zachowanie walorów miasta historycznego na przykładzie środmieścia Gdyni / 91
3.1.1. Nowa zabudowa w mieście historycznym / 92
3.1.2. Przestrzenie publiczne w mieście historycznym / 93
3.1.3. Przestrzenie wewnętrzne kwartałów zabudowy / 95
3.1.4. Zachowanie innych historycznych elementów przestrzeni miasta / 99
3.2. Współczesne przekształcenia historycznej architektury modernistycznej Gdyni / 101
3.2.1. Rozbudowy i modernizacje / 102
3.2.2. Adaptacje / 105
3.2.3. Restauracje i remonty / 106
3.2.4. Wyburzenia / 108

4. WYKOŃCZENIE ELEWACJI BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH GDYNI / 111
4.1. Projekty i ich realizacje / 112
4.2. Elewacje z okładziną z kamienia naturalnego / 114
4.3. Elewacje z okładziną z płytek / 137
4.4. Elewacje wykończone cegłami ceramicznymi / 156
4.5. Elewacje wykończone cegłami cementowymi / 166
4.6. Elewacje tynkowane / 172
4.7. Detale na elewacjach / 224

5. CHARAKTERYSTYCZNE ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH GDYNI / 228
5.1. Drzwi i bramy / 229
5.2. Okna i inne rodzaje doświetlenia budynków / 241
5.3. Wykończenie i wyposażenie wnętrz budynków modernistycznych / 252
5.4. Posadzki / 255
5.5. Wykończenie ścian wewnętrznych / 279
5.6. Balustrady / 284
5.7. Wyposażenie wnętrz / 291

6. STUDIA PRZYPADKÓW – ADAPTACJE BUDYNKÓW MODERNISTYCZNYCH / 304
6.1. Adaptacja hali garażowej w Gdyni-Redłowie / 305
6.2. Adaptacja Dworca Morskiego na Muzeum Emigracji / 310
6.3. Rewaloryzacja dworca kolejowego Gdynia Główna / 321

Bibliografia / 334
Plan 1 / 347
Plan 2 / 349

Informacje o bezpieczeństwie produktu Informacje o producencie